प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) क्रांतिकारी परिवर्तन व शेतकऱ्यांना सौर ऊर्जेसाठी सरकारी अनुदान.
१. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजना काय आहे ?
प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) सदर योजना केंद्र शासनाच्या नवीन व नवीकरणीय उर्जा मंत्रालय ,नवी दिल्ली याद्वारे राज्यातील कृषी पंप वीज जोडण्याचे सौर ऊर्जेद्वारे विद्युतीकरण करण्याच्या अभियानांतर्गत शेतकऱ्यांसाठी प्रधानमंत्री किसान ऊर्जा सुरक्षा एवं उथान महाअभियाण (कुसूम) देशभरात राबविण्यात येत आहे.
सदर योजनेची अंमलबजावणी महाऊर्जा कार्यालयामार्फत करण्यात येत आहे .
या योजनेंतर्गत केंद्र शासनाने दिनांक १३.०१.२०२१ रोजी १ लाख नग सौर कृषी पंप प्राप्त करण्यास दिलेली मान्यता विचारात घेऊन . शासनाने राज्यातील कृषी पंप जोडण्याचे सौर ऊर्जेद्वारे विद्युतीकरण करण्याचे अभियान जाहीर करण्यात आले आहे .
राज्यात प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेंतर्गत विविध लाभार्थ्यासाठी एकूण १,०३,८००, सौर कृषी पंपासाठी कार्यादेश देण्यात आले त्यापैकी ६८,५७०,सौर कृषी पंप महाऊर्जा कडून स्थापित करण्यात आले आहेत. त्यापैकी सर्वसाधारण लाभार्थ्यासाठी ५८,२३० सौर कृषी पंप प्राप्त करण्यात आले असून त्याकरिता एकूण रुपये ११५.८२३१ कोटी रक्कम पैकी आतापर्यंत एकूण रु १००.१३७२ कोटी इतका निधी शासनाकडून महाऊर्जाला उपलब्ध करून देण्यात आला आहे .
सन २०२३-२४ या वित्तीय वर्षाकरिता सर्वसाधारण लाभार्थी घटकासाठी रु ३३९.९०५९ कोटी इतका निधी अर्थसंकल्पित करण्यात आला आहे.सदर अर्थसंकल्पित निधीतून रु १९.१८०२ कोटी इतका निधी महाऊर्जा कार्यालयास वितरीत करण्यात आला आहे.
प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजना हि ३ घटकांना महत्त्व देते ते घटक, योजनेचे उद्देश्य ,पात्रता ,निकष ,लाभाचे स्वरूप इत्यादी बाबत माहिती खालिलप्रकारे पाहूया.
२. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) उद्देश्य :-
- शेतकऱ्याच्या उत्पादनात वाढ करणे .
- शेतकऱ्यांना अनुदानित भावात सौर सिंचन पंप उपलब्ध करून देणे .
- वीज वापरातील इंधन बिलाचा बोजा कमी करणे .
- प्रदुषणाचे प्रमाण कमी करणे .इत्यादी उद्देश्य पूर्तीसाठी प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) राबवली जात आहे .
हे पण पाहा – PM KISAN सन्मान निधी योजना 2023-नविन अपडेटसह संपुर्ण माहिती.
३. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेतील महत्वाचे घटक :-
प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजना हि ३ घटकांना महत्त्व देते ते घटक बाबतची सविस्तर माहिती खालिलप्रकारे पाहूया.
- घटक अ –१०,००० मेगावॅट सौर क्षमता च्या लहान सौर उर्जा सयंत्राची स्थापना २ मेगावॅट क्षमतेचे वैयक्तिक सयंत्र .
- घटक ब –२० लाख स्टँडअलोन स्थापना सौर उर्जेवर चालणारे कृषी पंप .
- घटक क –१५ लाखाचे सौरीकरण gird कनेक्ट केलेले कृषी पंप .
४. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेची ठळक वैशिष्ट्य :-
i )घटक अ –
- 500 KW ते 2 MW क्षमतेचे सौर ऊर्जा आधारित ऊर्जा प्रकल्प (SEPP). वैयक्तिक शेतकरी या योजनेचा लाभ घेऊ शकतो ,शेतकऱ्यांचा गट /सहकारीसंस्था / पंचायत संस्था / शेतकरी उत्पादन संस्था (FPO ),पाणी वापर कर्ता संघटना (WUA) या द्वारे स्थापित केले जातील. (SPG) वर केलेल्या संस्था SEPP स्थापन करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या इक्किटीची व्यवस्था करू शकत नाहीत , ते विकसक (S)मार्फत किंवा स्थानिक DISCOM द्वारे SEPP विकसित करण्याचा पर्याय निवडू शकतात, ज्याला या प्रकरणात SPG म्हणून मानले जाईल. .
- DISCOM उपकेंद्रानुसार अधिशेष क्षमता सूचित करतील जी अशा SEPP मधून ग्रीडला दिली जाऊ शकते आणि सौर ऊर्जा सयंत्रे उभारण्यासाठी इच्छुक लाभार्थ्याकडून अर्ज घेतले जातील .
- संबंधित राज्य विद्युत नियामक आयोगाने (SERC) निर्ध्रारित केलेल्या फीड-इन-टेरिफ (FIT ) वर DISCOM द्वारे तयार केलेली सौर ऊर्जा खरेदी केली जाईल.
- DISCOM PBI @ Rs. मिळण्यास पात्र असेल. ०.४० प्रती युनिट केलेले किंवा रु.कमर्शियल ऑपरेशन डेट (COD) पासून ५ वर्षाच्या कालावधीसाठी ६.६ लाख प्रती मेगावॅट स्थापित क्षमतेच्या , यापैकी जे कमी असेल ते .
ii )घटक –ब
- ग्रीड पुरवठा उपलब्ध नसलेल्या ग्रीड क्षेत्रामध्ये ७.५ HP पर्यंत क्षमतेचे स्टँडअलोन सौर कृषी पंप बसवण्यासाठी वैयक्तिक शेतकऱ्याना सहाय्य केले जाईल .
- स्टँडअलोन सौर कृषी पंपच्या बेंचमार्क खर्चाच्या ३०% किंवा निविदा खर्च यापैकी जे कमी असेल ते CFA प्रदान केले जाईल .राज्य सरकार किमान ३०% अनुदान देईल. आणि उर्वरित किमान ४०% शेतकरी प्रदान करतील .
- शेतकरी बँकेकडून अर्थसहाय्य घेऊ शकतात,जेणेकरून शेतकऱ्याला सुरुवातीला फक्त १०% खर्च आणि उर्वरित ३०% कर्ज म्हणून घ्यावे लागेल .
- ईशान्येकडील राज्ये स्टँडअलोन सौर कृषी पंपच्या बेंचमार्क खर्चाच्या ५०% CFA किंवा निविदा खर्च यापैकी जे कमी असेल ते प्रदान केले जाईल . राज्ये सरकार किमान ३०% अनुदान देईल ; आणि उर्वरित किमान २०% शेतकरी पुरवतील.
iii)घटक क – वैयक्तिक पंप सोलाराझेशन (IPS)
- ग्रीड जोडलेले कृषी पंप असलेल्या वैयक्तिक शेतकऱ्यांना सौर ऊर्जा पंपासाठी मदत केली जाईल .या योजनेंतर्गत किलोवॅट क्षमतेच्या पंप क्षमतेच्या दुप्पट सौर पी व्ही क्षमतेची परवानगी आहे .
- शेतकरी सिंचनाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी तयार केलेली सौर ऊर्जा वापरण्यास सक्षम असेल आणि अतिरिक्त सौर ऊर्जा DISCOM विकली जाईल .
- बेंचमार्क खर्चाच्या ३०% CFA किंवा सोलर PV घटकाच्या निविदा खर्च यापैकी जर कमी असेल ते प्रदान केले जाईल . राज्य सरकार किमान ३०% अनुदान देईल. आणि उर्वरित किमान ४०% शेतकरी प्रदान करतील .
- शेतकरी बँकेकडून अर्थसहाय्य घेऊ शकतात,जेणेकरून शेतकऱ्याला सुरुवातीला फक्त १०% खर्च आणि उर्वरित ३०% कर्ज म्हणून घ्यावे लागेल.
- ईशान्येकडील राज्ये बेंचमार्क खर्चाच्या ५०% CFA किंवा सोलर PV घटकाच्या निविदा खर्च यापैकी जे कमी असेल ते प्रदान केले जाईल . राज्ये सरकार किमान ३०% अनुदान देईल ; आणि उर्वरित किमान २०% शेतकरी पुरवतील.
iv )घटक क – फीडर लेव्हल सोलाराझेशन (FLS)-
- वैयक्तिक सौर पंपाऐवजी राज्ये कृषी फीडरचे सौरीकरण करू शकतात .
- जेथे कृषी फिडर वेगळे केलेले नाहीत,तेथे फिडर वेगळे करण्यासाठी कर्ज नाबार्ड किंवा PFC/REC कडून घेतले जाऊ शकते. पुढे ऊर्जा मंत्रालयाच्या सुधारित वितरण क्षेत्र योजनेतून (RDPSS) फीडर विभक्त करण्यासाठी सहाय्य मिळू शकते.
- निवडलेल्या फिडरच्या कृषी भाराची आवश्यकता पूर्ण करू शकतील अशा क्षमतेचे सौर सयंत्र २५ वर्षाच्या प्रकल्प कालावधीसाठी CAPEX /RESCO मोडद्वारे स्थापित केले जाऊ शकतात .
- सौर ऊर्जेच्या प्रकल्पाच्या स्थापनेच्या खर्चावर ३०% CFA (रु .१.०५ cr /MWपर्यंत)प्रदान केले जाईल .तथापि ,ईशान्येकडील राज्येना ५०% अनुदान उपलब्ध आहे .
शेतकऱ्याना त्यांच्या सबंधित राज्याने निश्चित केलेल्या दरानुसार सिंचनासाठी दिवसभराची वीज मोफत मिळेल .
५. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम)अर्ज कसा करायचा ?
स्टेप १- प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजेनेच्या अधिकृत website ला भेट द्या .
स्टेप २ – होम पेज ओपेन होईल आत्ता login करा .
स्टेप ३ – अर्ज उघडेल त्यात सविस्तर माहिती भरा .
अशाप्रकारे नोंदणी पूर्ण होईल .
५. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) आर्थिक मदत कशी मिळवायची ? –
घटक अ –
- संबधित राज्य विद्युत नियामक आयोगाने (SERC) मंजूर केलेल्या फीड – इन –टेरिफ (FIT)वर DISCOMs द्वारे तयार केलेली सौर ऊर्जा खरेदी केली जाईल .
- जरवैयक्तिक शेतकरी /शेतकऱ्यांचा गट /सहकारी /पंचायत /शेतकरी उत्पादन संस्था (FPO)इ SEPP स्थापन करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या इक्किटीची व्यवस्था करू शकत नाहीत. ते विकासकामार्फत किंवा स्थानिक DISCOM द्वारे SEPP विकसित करण्याचा पर्याय निवडू शकतात.ज्याला या प्रकरणात RPG म्हणून मानले जाईल . अशा परीस्थित ,जमीन मालकाला पक्षकारामध्ये परस्पर सहमतीनुसार भाडे मिळेल .
- PBI चा लाभ घेण्यासाठी , अमलबजावणी करणाऱ्या एजन्शीना विनंती केली जाते कि प्रकल्प त्यांच्या कार्यान्वीत तारखेनंतर एक वर्ष पूर्ण झाले आहेत .COD पासून ५ वर्षापर्यंत , संयुक्त मीटरिंग अहवालाची प्रत आणि भाडे पट्टीच्या भाड्याच्या पावतीसह त्यांचे दावे सादर करावेत.जेथे लागू असेल तेथे जमीन मालकाला /लाभार्थी पैसे दिले जातात .
घटक ब आणि घटक क (IPS)
- सौर पंपासाठी राज्यावर वाटप आणि विद्यमान ग्रीड कनेक्टेड पंपाचे सोलारीकरण MNRE द्वारे जरी केले आहे .
- अमलबजावणी एजन्सीद्वारे वाटप केलेले प्रमाणपत्र स्वीकारल्यानंतर आणि MNRE फोर्मेटनुसार तपशीलवार प्रस्ताव सादर केल्यानंतर ,दिलेल्या वेळेत MNRE द्वारे अंतिम मंजुरी जारी केली जाईल .
- सोलाराजेशन किंवा पंपिग सिस्टीम बसवण्याचे प्रकल्प MNRE द्वारे मंजुरी मिळाल्यापासून २४ महिन्याच्या आत पूर्ण केले जातील. .अमलबजावणी केलेल्या एजन्सीद्वारे वैध सादर केल्यावर प्रकल्प पूर्ण होण्याच्या कालावधीत ,जास्तीत जास्त ३ महिन्यापर्यंत MNRE मधील गट प्रमुखाच्या स्तरावर आणि MNRE मध्ये सचिव स्तरावर ६ महिन्यापर्यत च्या विस्तार विचारात घेतला जाईल .
- मंजूर रकमेसाठी लागू CFA च्या ४०% पर्यंतचा निधी निवडलेल्या विक्रेत्यांना पुरस्कार (चे)पत्र दिल्यानंतर अमलबजावणी करणाऱ्या एजन्सीला आगाऊ म्हणून जारी केले जाईल .
- लागू सेवा सुल्कासह शिल्लक पात्र CFA विहित नमुन्यातील प्रकल्प पूर्णत्वाचा अहवाल,GFR नुसार उपयोगिता प्रमाणपत्रे आणि मंत्रालयाद्वारे इतर संबधित कागदपत्रे स्विकारल्यावर जारी केले जातील.
- MNRE CFA आणि राज्य सरकारने अनुदान प्रणालीच्या खर्चा मध्ये समायोजित केले जाईल आणि लाभार्थ्याला फक्त उर्वरित रक्कम भरावी लागेल.
घटक क (FLS)–
FLS अंतर्गत लागू होणारा CFA /FLS च्या अमलबजावणीच्या CAPEX /RESCO मोडमध्ये खालिलप्रकारे जारी केला जाऊ शकतो .
- CAPEX :- एकूण पात्र CFA च्या ४०% पर्यंत आगाऊ CFA निविदा प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर आणि सौर ऊर्जा प्रकल्पाच्या स्थापनेसाठी निवडलेल्या EPC कात्राटदारासोबत करारावर सही झाल्यावर DICOM ला जारी केले जाईल .सौर ऊर्जा प्रकल्प यशस्वीरित्या चालू केल्यावर शिल्लक CFA जारी केला जाईल आणि प्लांट कृषी फिडर ला वीज पुरवठा करण्यात सुरुवात करेल .
- RESCO :- आगाऊ CFA नाही.सौर ऊर्जा प्रकल्प यशस्वीपणे कार्यान्वीत झाल्यानंतर आणि व्यावसायिक ऑपरेशनची तारीख (COD)घोषित केल्यानंतर एकूण पात्र CFA च्या १०० % पर्यंत CFA RESCO विकासकाला DISCOM द्वारे जारी केले जाईल .
४. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेंतर्गत मिळणारे अनुदान (सबसिडी):-
- प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेंतर्गत नाव नोंदणी केलेल्या सर्व शेतकऱ्यांना सोलर प्लांट बसवण्यासाठी ६०% सबसिडी मिळेल तसेच शेतकऱ्यांना सिंचनासाठी सौर ऊर्जेवर चालणारे पंप मिळतील .
- शेतकऱ्यांना अनुदानित दरात सौर कृषी पंप आणि इतर ऊर्जा यंत्रे बसवण्यात मदत करत आहे .
- योजनेंतर्गत प्रत्येक शेतकऱ्याला कुपनलिका आणि सौर कृषी पंप उभारण्यासाठी ६०% अनुदान मिळेल त्याचबरोबर एकूण खर्चाच्या ३० % रक्कम सरकारकडून कर्ज म्हणून मिळेल.व लागणाऱ्या वास्तविक खर्चा पैकी १०% खर्च हा शेतकऱ्यांना करावा लागेल .
- २ एकर शेतजमीन असणारे शेतकरी यांना ३ HP DC क्षमतेच्या सौर कृषी पंपाकरिता अनुदान देय असेल .
- ५ एकर शेतजमीन असणाऱ्या शेतकऱ्यांना ५ HP DC क्षमतेच्या सौर कृषी पंपाकरिता अनुदान देय असेल .
- ५ एकर पेक्षा जास्त शेतजमीन असणाऱ्या शेतकऱ्यांना ७.५ HP DC क्षमतेच्या सौर कृषी पंपाकरिता अनुदान देय असेल .
हे पण पाहा – प्रधानमंत्री आवास योजना – ग्रामीण (PMAY-Gramin)2023 :
५. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेतील निवडीची पात्रता :-
प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) सदर योजनेचा लाभ घेण्यासाठी लाभार्थीला पुढीलप्रमाणे पात्रता नुसार लाभ घेता येईल .
- भारताचे रहिवाशी असणे गरजेचे .
- प्रती मेगावॅटनुसार शेतकऱ्याजवळ सुमारे २ हेक्टर जमीन असावी .
- वैयक्तिक शेतकरी या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात .
- शेतकरी गट , सहकारी संस्था , पंचायत , शेतकरी उत्पादन संघटना ,पाणी संघटना ,इत्यादी या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात .
- ज्या शेतकऱ्याकडे पारंपारिक वीज कनेक्शन नाही असे शेतकरी पात्र असतील .
- संबधित शेतकऱ्याकडे पाण्याचा शाश्वत स्र्तोत उपलब्ध असणे गरजेचे .(बोरवेल , विहीर , तलाव , शेततळे इत्यादी )
६. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) निवडीचे निकष :-
- अटल सौर कृषी पंप योजना १ व २ आणि मुख्यमंत्री सौर कृषी पंप योजने मध्ये लाभ घेतलेले शेतकरी हे महाकृषी ऊर्जा अभियान पीएम कुसूम घटक ब साठी पात्र नसतील .
- महाकृषी ऊर्जा अभियान पीएम कुसूम घटक ब योजने अंतर्गत एका लाभार्थी शेतकऱ्याने एकाच सौर कृषी पंपाकरिता अर्ज सादर करावा .जर एकापेक्षा जास्त अर्ज सादर केले तर अर्ज रद्द करण्यात येतील .
- सौर कृषी पंप योजनेचा लाभ घेतलेला असेल तरीही लाभ घेतलेला नाही हे दाखवण्यासाठी शेतकऱ्याने पूर्वीचा कृषी पंप काढून ठेवला आणि घटक ब अंतर्गत दुसरा लाभ घेतला आहे असे दिसून आले. तर त्याचा लाभार्थी हिस्सा रक्कम जप्त करून त्याच्यावर FIR दाखल करण्यात येईल .
७.प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेसाठी लागणारी कागदपत्रे : –
- आधार कार्ड,
- रेशनिंग कार्ड,
- नोंदणीची प्रत,
- जमिनीच्या कराराची प्रत,
- नेट वर्थ प्रमाणपत्र,
- बँक खाते प्रत,
- पासपोर्ट फोटो,
- मोबाईल नंबर.
निष्कर्ष :-
प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेचा कृषी क्षेत्रावर परिवर्तनीय परिणाम झाला असून हि योजना शेतकऱ्याचे सर्वात जास्त कष्टाचे काम कमी करत आहे .यातून उत्पन्न तर वाढविणे हा उद्देश असला तरी हि शेतीच्या कामाला गती येण्यासाठी खूप सोयीचे होणार आहे .कारण शेतातील सिंचनाच्या अडचणी शेतकर्यांना खूपच असायच्या त्या या योजनेच्या माध्यमातून दूर होणार आहेत .
सदर योजना कशा स्वरुपाची आहे त्याचे फायदे,पात्रता ,निकष ,अर्ज कसा करायचा याबाबत सर्व माहिती आपण या लेखाद्वारे दिली आसून या माहितीचा वापर करून या योजनेचा लाभ घ्यावा .मित्रांनो हि माहिती आपल्या इतर मित्राबरोबर शेअर करा आणि काही अडचण आल्यास आमच्याशी कमेंट करूण विचारू शकता .
धन्यवाद !
FAQ :-
१. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेचे घटक कोणते आहेत ?
- घटक A: 10,000 मेगावॅट सौरऊर्जा क्षमता 2 मेगावॅट क्षमतेच्या वैयक्तिक प्लांटच्या लहान सौर ऊर्जा प्रकल्पांच्या स्थापनेद्वारे.
- घटक B: 20 लाख स्टँडअलोन सौर उर्जेवर चालणारे कृषी पंप बसवणे.
- घटक C: 15 लाख ग्रीड-कनेक्टेड कृषी पंपांचे सौरीकरण.
२. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) सौर ऊर्जा प्रकल्पाचा परतावा कालावधी किती आहे ?
- कर्जाची परतफेड 12 महिन्यांच्या प्रारंभिक कालावधीसह 10 ते 15 वर्षांच्या कमाल कालावधीसह वीजनिर्मितीतून मिळणाऱ्या अंदाजे महसुलाच्या आधारे केली जाईल.
३. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेची फी किती आहे ?
- या योजनेंतर्गत सौर ऊर्जा प्रकल्पासाठी अर्ज करण्यासाठी, अर्जदाराने प्रति मेगावॅट ₹ 5000 अर्ज शुल्क अधिक GST भरणे आवश्यक आहे .
४. प्रधानमंत्री सौर कृषी पंप योजना (कुसूम) योजनेचा निधी कसा आहे ?
- बेंचमार्क खर्चाच्या 30% CFA किंवा सोलर PV घटकाच्या निविदा खर्च यापैकी जे कमी असेल ते प्रदान केले जाईल. राज्य सरकार किमान ३०% अनुदान देईल; आणि उर्वरित किमान 40% शेतकरी प्रदान करतील.
५. निर्माण केलेली वीज कोण खरेदी करेल ?
- निर्माण होणारी वीज स्थानिक वीज वितरण कंपन्या (Discoms) खरेदी करतील.
